ΩΜΟΣ ΠΗΛΟΣ - ΨΗΜΕΝΟΣ ΠΗΛΟΣ

ΩΜΟΣ  ΠΗΛΟΣ

  Ο πηλός χρησιμοποιούνταν κυρίως για την κατασκευή ωμοπλίνθων, δηλαδή τούβλων που φτιάχνονταν με καλούπια και μετά ξεραίνονταν στον ήλιο και όχι σε φούρνο όπως τα κεραμίδια και τα ακροκέραμα. Με τους ωμόπλινθους αυτούς ήταν χτισμένοι οι περισσότεροι τοίχοι των σπιτιών, από ένα ύψος και πάνω, όπως επίσης και πολλά από τα οχυρωματικά τείχη των πόλεων. Η χρήση τους ήταν ευρύτατη, λόγω του χαμηλού κόστους, της ταχύτητας κατασκευής και τοποθέτησης. Ακόμη πρόσφεραν μεγάλη ελαστικότητα και αντοχή στους σεισμούς. Στον πεισιστράτειο περίβολο του ιερού της Ελευσίνας βρέθηκαν τούβλα με διαστάσεις 45x45x10. Το κτίσιμό τους γίνονταν κατά το ισόδομο σύστημα,και κατά διαστήματα ενισχύονταν με ξυλοδεσιές και κατόπιν, για προστασία από τη βροχή, καλύπτονταν με επίχρισμα. Τα τείχη που είχαν μεγαλύτερο πάχος, προφυλάσσονταν και στο πάνω μέρος από ένα στέγαστρο με κεραμίδια.


ΨΗΜΕΝΟΣ  ΠΗΛΟΣ

  Ο ψημένος πηλός χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή δευτερευόντων στοιχείων στις οικοδομές, όπως κεραμίδια, ακροκέραμα, επίκρανα, γεισόποδες, πήλινοι σωλήνες, υδρορροές, καμινάδες. Η χρήση των ψημένων τούβλων άρχισε στα πρώιμα Ρωμαϊκά χρόνια και γρήγορα αναδείχτηκαν ως το κατεξοχήν οικοδομικό υλικό στις κάθε είδους ρωμαϊκές κατασκευές. Όπως λέει ο Βιτρούβιος, τα τούβλα πρέπει να κατασκευάζονται την άνοιξη και το φθινόπωρο και να χρησιμοποιούνται 2 χρόνια μετά την κατασκευή τους. Οι διαστάσεις τους ήταν πεντάδωρον ή τετράδωρον (δώρον=παλάμη).
  Τα δημόσια κτίρια κτίζονταν με πεντάδωρα τούβλα, ενώ τα σπίτια με τετράδωρα, γιατί αυτός ο τρόπος προσθέτει δύναμη, αντοχή και ωραία όψη και από τις δυο πλευρές του τοίχου. Αναφέρει ακόμα πως στην Ισπανία και στην Πιτάνη της Μικράς Ασίας κατασκεύαζαν τούβλα από ελαφρόπετρα που όταν τα πετούσαν στο νερό επέπλεαν. Αυτά δε χαλούσαν εύκολα στα υγρά κλίματα.


ΝΕΟΚΛΑΣΣΙΚΕΣ ΟΠΤΟΠΛΙΝΘΟΙ

Γ Φ

ΧΑΣΑΚΗ ΓΛΥΚΥΣ

ΑΝΤ. ΓΕΡΑΜΑΝΗΣ - ΧΑΛΚΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Α Κ ΡΟΥΦΟΥ

Δ.Π  ΛΑΡΕΝΤΖΑΚΗΣ

Ι Π

ΣΤΕΦΑΝΗ

ΑΡΕΘΟΥΣΑ - ΧΑΛΚΙΔΟΣ

Οπτόπλινθοι από τη Χαλκίδα. Χαρακτηριστικό το έντονο κόκκινο χρώμα και το βάρος τους. Από πάνω προς τα κάτω και από αριστερά προς τα δεξιά: ΝΘ ΝΗΚΟΛΑΟΥ-ΧΑΛΚΙΣ, ΠΑΝΑΓ. ΝΟΜΙΚΟΣ-ΧΑΛΚΙΣ, ΝΘ ΝΗΚΟΛΑΟΥ-ΧΑΛΚΙΣ, Ε.Γ.Β. ΛΕΥΚΑΝΤΗ ΧΑΛΚΙΔΟΣ, ΒΑΣΗΛΙΚΟ-Δ Σ, ΘΩΜΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ-ΧΑΛΚΙΣ

Χαρακτηριστικές οπτόπλινθοι διαφόρων κατασκευαστών.

Η τελευταία οπτόπλινθος είναι πυρίμαχη, από επένδυση εστίας. Τα αρχικά του κατασκευαστή είναι δυσδιάκριτα.

Χρήση της οπτοπλίνθου ως δομικού υλικού. Η μεταλλική δοκός στο υπέρθυρο, αντικατέστησε την παραδοσιακή ξυλοδεσιά και αντικαταστάθηκε με τη σειρά της από το τσιμεντένιο σενάζ, ήδη από τη δεκαετία του 1920.

Άλλο δείγμα τοιχοποιίας από οπτόπλινθο. Όσο γερό υλικό απεδείχθη τελικά, τόσο ασταθές φαίνεται να είναι το συνδετικό υλικό το οποίο χρησιμοποιήθηκε. Δείγμα επίσεις της ευρυτάτης χρήσεως του πηλού - οχι μόνο ως υλικού για τη διακοσμητική κεραμοπλαστική - αποτελεί και η πήλινη λεκάνη. Εσωτερικά επισμαλτωνόταν με λευκό σμάλτο. Η συγκεκριμένη φέρει και εξωτερική υάλωση.

Οπτόπλινθοι αρίστης ποιότητος, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν ως έχουν για να δώσουν έναν χρωματικό τόνο στο γείσο του πετροκτίστου κτίσματος.

Παρόμοια χρήση των οπτοπλίνθων, ως διακοσμητικό στοιχείο του γείσου της στέγης. Αυτού του είδους η κατασκευή, λέγεται βροντάλι.

Παρ' όλη τη λύπη που μας προκαλεί η κατάσταση του κτιρίου, εντούτοις μας δίδεται η ευκαιρία να παρατηρήσουμε τον τρόπο κατασκευής και το συνδυασμό της τοπικής πέτρας με την οπτόπλινθο και το σχιστόλιθο.

Σπάνια φωτογραφία ίσως των αρχών του 20ου αιώνα. Φαίνεται καθαρά ο τρόπος χρήσεως των οπτοπλίνθων σε συνδυασμό με τα πέτρινα θεμέλια. Ο συγκεκριμένος τύπος των οπτοπλίνθων, μοιάζει πολύ με αυτές που χρησιμοποιήθηκαν στην Κέρκυρα αλλά και αλλού. Χαρακτηριστικό ειναι το μεγαλύτερο πάχος των. Άξιον παρατηρήσεως, το σκεπάρνι που φέρει ο αρχιμάστορας στο κέντρο.

Χρήση της οπτοπλίνθου σε συνδυασμό με την πέτρα, αποκλειστικά για την ανέγερση του πρώτου ορόφου. Επίσεις, στον ανακουφιστικό θόλο πάνω από τη θύρα εισόδου.

                                                                      ΠΕΡΙ ΟΠΤΟΠΛΙΝΘΩΝ

 " Καλούσιν οπτοπλίνθους ή κοινώς πλίνθους τους τεχνητούς λίθους, ών μεγίστη χρήσις γίνεται είς τα διάφορα έργα.
Διακρίνομεν 3 είδη οπτοπλίνθων. 1ον τας κοινάς, 2ον τας πυρίμαχας και 3ον τας διατρήτους.

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ

  Εκλογή των γαιών
 Η καλή προς κατασκευήν οπτοπλίνθων γη πρέπει να ήναι παχεία, ουχί δε πολύ αργιλλώδης ούτε πολύ αμμώδης. Άν δεν υπάρχη κατάλληλος γη, παρασκευάζομεν αυτήν δια μείγματος γαιών, είτε δια της προσθήκης άμμου ή αργίλλου. Η δι' οπτοπλίνθους γη δεν πρέπει να περιέχη ασβεστολίθους, καθότι ούτοι  δια της εψήσεως παρέχουσιν άσβεστον, ήτις ερχομένη κατόπιν εις επαφήν μετά του ύδατος εξογκούται και θραύει την πλίνθον. Δια να εξετάσωμεν πλίνθον τινά αν περιέχη ασβέστιον, πρέπει να την θέσωμεν εντός του ύδατος, καθότι ούτω σβένυται η τυχόν υπάρχουσα άσβεστος και αποσυντίθεται η πλίνθος.

  Προπαρασκευή των γαιών
 Των γαιών εξαχθησών συνήθως προ της ενάρξεως του χειμώνος διαθέτομεν αυτάς κατά μικρούς σωρούς, ούς ανακινούμεν από καιρού εις καιρόν. Κατά την άνοιξιν η ατμοσφαιρική επήρεια θα αφανίσει τα διαλυτά άλατα και θα αποσυνθέση τας έν ταις γαίαις υπαρχούσας οργανικάς ουσίας.
Κατά το θέρος αναμιγνύομεν τας γαίας μετά του ύδατος προς σχηματισμόν πηλού. Η εργασία αυτή γίνεται 1ον διά των ποδών, 2ον δι' εργαλείου είδους σκαπάνης και 3ον διά μηχανών αναλόγων προς τας εν χρήσει διά την ανάμιξιν κονιαμάτων, πέρι ών κατωτέρω γενήσεται λόγος.
Η δια μηχανών ανάμιξις είναι καλλιτέρα, αλλ' αύται δεν δύνανται ώς ο εργάτης ν' απορίψωσιν τους λίθους, τας ρίζας και άλλας ακαθαρσίας. Ο όγκος του ύδατος δεν πρέπει να υπερβαίνη το ήμισυ του όγκου του παρασκευαζομένου μίγματος. Η ανάμιξις δέον να ήναι εντελής, καθότι απ' αυτής εξαρτάται η ποιότης των επιτευχθησομένων πλίνθων, αίτινες έσονται επί τοσούτον σκληραί και πυκναί, εφ' όσον η ανάμιξις καλώς εξετελέσθη.

  Πλαστούργησις 
  Αύτη εκτελείται διά πλινθουργείων συγκειμένων εξ ενός πλαστουργού και δύο βοηθών. Τα εν χρήσει εργαλεία εισί:
1ον μία τράπεζα, εφ' ής κείται αγγείον μεθ' ύδατος, εντός δε τούτου το εργαλείο του σχήματος 11.
2ον δύο τύποι (σχ. 12) σχηματισθέντες εκ τεσσάρων μικρών σανίδων, οίτινες εν γένει είναι απλοί και άνευ πυθμένος, ενίοτε δέ γίνεται χρήσις διπλών και μετά πυθμένος. (σχ. 13)
3ον έν αγγείον μετ' άμμου κείμενον παρά την τράπεζαν διά να τίθηται εις τους τύπους και υπό τας πλίνθους λεπτόν τι στρώμα άμμου.
 Πρός κατασκευήν μιας πλίνθου ο πλαστουργός λαμβάνει τον τύπον, θέτει αυτόν επί της τραπέζης, πληροί δια του προπαρασκευασθέντος μίγματος, ισοπεδοί την ανωτέραν αυτού επιφανείαν διά του εργαλείου (σχ. 11) και δίδει τον πλήρη τύπον είς ενα εκ των βοηθών του, όστις κενώνει αυτόν επί εδάφους λίαν ομαλού, πεπιεσμένου και κεκαλυμμένου υφ' ενός στρώματος άμμου , είτα δ' επαναφέρει τον τύπον και θέτει αυτόν επί της τραπέζης. Είς καλός εργάτης δύναται ούτω να τυπώση μέχρι 8000 πλίνθων καθ' εκάστην. Προτιμώτερον είναι να γίνεται η πλαστούργησις κατα την άνοιξιν και το φθινόπωρον, όπως ξηραίνονται ομοιομόρφως, διότι εν καιρώ θέρους ο ήλιος προσβάλλει ταύτας αποτόμως, παρουσιάζονται δε ρήγματα επί της εξωτερικής επιφανείας.

  Αποξήρανσις 
 Αι πλίνθοι έχουσαι ούτω την μεγάλην αυτών επιφάνειαν επί του εδάφους διατίθενται καθέτως όταν σκληρανθώσιν ολίγον. Όταν δε η ξήρανσις φανή αρκούσα, κατατάσσουσιν αυτάς κατά σειράς καθέτους επ' αλλήλων αφίνοντες κενά, όπως κυκλοφορή ο αήρ ελευθέρως ώς δεικνύει το σχήμα 14, σχηματίζοντες ούτω σωρούς ύψους 1.50 ή δύο μέτρων, ώς βλέπομεν υπό γενικήν μορφήν εις το σχήμα 15, ότε τας καλύπτουσι διά ψιαθών πρός προφύλαξιν από της ατμοσφαιρικής επηρείας. Είς τα εργοστάσια, ένθα η κατασκευή πλινθών είναι διαρκής, η αποξήρανσις γίνεται διά της διαθέσεως των πλινθών επί διαρκώς κεκαλυμμένου χώρου.

  Έψησις
 Η έψησις γίνεται διά ξύλων, τύρφης ή γαιανθράκων. Είς τας δύο πρώτας περιπτώσεις γίνεται χρήσις καμίνων. Διά των γαιανθράκων αποφεύγει τις συνήθως ταύτας κάμνων χρήσιν της παρακατιόν εκτιθέμενης μεθόδου υπό το όνομα "έψησις έν σωρώ". Η έψησις αύτη είναι οικονομικωτέρα εις τα μέρη, ένθα η τιμή των γαιανθράκων δεν είναι μεγάλη, διότι αφ' ενός δεν απαιτεί κεκαλυμμένον χώρον και αφ' ετέρου η εργασία δύναται να γείνη διαρκώς και ευκόλως επί της θέσεως του εγερθησομένου έργου, αλλ' αι διά ταύτης κατασκευαζόμεναι πλίνθοι κατά πολύ διαφέρουσιν αλλήλων ώς προς την ποιότηταν.

  Ωμαί πλίνθοι
  Αι ωμαί πλίνθοι έχουσιν περίπου 0,20 μήκος, 0,10 πλάτος και 0,08 πάχος ή ύψος είναι συνήθως εν χρήσει εις διάφορα χωρία δια μικράς οικοδομάς. Υπάρχουσι τοιαύται κατασκευασθείσαι προ 100 και πλέον ετών, διατηρούνται δε αρκούντως στερεαί. Άν τις μάλιστα κατασκευάση το κατώτερο μέρος του τοίχου εκ κοινής τοιχοποιίας και άνωθεν εξ ωμών πλίνθων, επιτυγχάνει τοίχον στερεόν, αρκεί μόνον να καλύψη και τας δύο αυτού επιφανείας δι' επιχρίσματος.

 Ένδειξις καλής ποιότητος πλίνθων
  Αι καλαί πλίνθοι έχουσιν απάσας αυτών τας γωνίας πλήρεις, κανονικάς και τας πλευράς επιπέδους, είναι δε ολίγον τι υελοποιημέναι, σκληραί, μεγάλης αντιστάσεως, μετά κόκκων λεπτών και συμπαγών και παράγουσιν ήχον καθαρόν κρουόμεναι ανά δύο. Βυθιζόμεναι εις το ύδωρ απορροφώσιν ολίγον και ανθίστανται εις το ψύχος. Πρός τούτοις το χρώμα αυτών δεικνύει την ποιότηταν, όπερ δεν είναι αυτό διά τας εκ διαφόρων γαιών προερχομένας. Έν γένει το καλόν χρώμα, όπερ δυνάμεθα να επιζητώμεν, είναι το υπέρυθρον.

  Αναλογίαι των διαστάσεων
 Διά να μην αναγκάζηται ο κτίστης να κόπτει τας πλίνθους, εκτός λίαν εξαιρετικών περιστάσεων, καλόν είναι, ώς το σχήμα 19 δεικνύει, να έχωμεν:
                                                  μήκος = 2 πλάτη + 1 αρμόν
                                            και πλάτος = 2 πάχη + 1 αρμόν
του αρμού έχοντος συνήθως πάχος μέχρις 8 χιλιοστών.


  Πλίνθοι Ελληνικαί και τιμαί αυτών
 Αι παρ' υμίν πλίνθοι έχουσι συνήθως τας ακολούθους διαστάσεις: αι της Χαλκίδος 0,25 μήκος, 0,125 πλάτος και 0,045 πάχος, πωλούνται δέ ανά χίλιαι περί τας 38 δραχμάς εν Αθήναις και 35 εν Πειραιεί. Αι του Πόρου έχουσαι 0,27 μήκος, 0, 12 πλάτος και 0,04 πάχος περί τας 35 δραχμάς. Αι του Πειραιώς πωλούνται επίσης περί τας 35 δραχμάς, αλλά το μήκος αυτών είναι μικρότερον του των εκ Πόρου, πολλαί δε αυτών είναι κακής ποιότητος ένεκα του εν αυταίς περιεχομένου θαλασσίου άλατος, όπερ παρουσιάζει κηλίδας επί της επιφανείας των εν ταις οικοδομαίς τοίχων. Γνωρίζοντες ούτω τας διαστάσεις των πλίνθων, ων θα κάμωμεν χρήσιν, και τας του τοίχου, όν πρόκειται να κτίσωμεν, ευκόλως προσδιορίζομεν τον αριθμόν των πλίνθων, ας δέον να προμηθευθώμεν δι' έκαστον έργον".

Από το βιβλίο "Οικοδομική και κατασκευή διαφόρων έργων" του Ιωάννου Ραπτάκη, τόμος Ι,  Αθήνα, 1907.

Από το ίδιο βιβλίο, εικονίζεται η χρήση των οπτοπλίνθων για την κατασκευή απλών και ανακουφιστικών θόλων.